Мүмкіндігі шектеулі жандар үшін сайлау құқығы
Қор электоралды кампания уақыты мен сайлау болатын күндері мүмкіндігі шектеулі жандардың активті және пассивті сайлау құқығының орындалуы бойынша мониторинг жүргізеді.
Мүгедектігі шектеулі жандар сайлау құқығының жүзеге асу мәселелері осы санаттағы азаматтардың мемлекеттегі қоғамдық және саяси өмірге қатысуына тікелей байланысты.
Өз кезегінде қоғамдық және саяси процестер инклюзивтілігі мүмкіндігі шектеулі жандар тарапына жасалатын кемсітудің кез келген формасын түбегейлі жояды.
Күллі халықаралық қауымдастық мүмкіндігі шектеулі жандар тарапына көрсетілетін кесітуді жоюға, олардың еңбек құқығын қамтамасыз етуді, денсаулық сақтау пен білім алуды, қоғам өміріне толық қатысуды, әділ сотқа қолжетімділікті, қанаудан бостандықты, жылжу еркідігі мен жекелей мобилділікті қамтамасыз етуге ұмтылуда.
Мүгедекке көмек емес, басқа азаматтармен тең құқықты қамтамасыз ету мемлекеттік саясаттың басты мақсаты болуы керек екенін ескеру маңызды.
Өз кезегінде қоғамдық және саяси процестер инклюзивтілігі мүмкіндігі шектеулі жандар тарапына жасалатын кемсітудің кез келген формасын түбегейлі жояды.
Күллі халықаралық қауымдастық мүмкіндігі шектеулі жандар тарапына көрсетілетін кесітуді жоюға, олардың еңбек құқығын қамтамасыз етуді, денсаулық сақтау пен білім алуды, қоғам өміріне толық қатысуды, әділ сотқа қолжетімділікті, қанаудан бостандықты, жылжу еркідігі мен жекелей мобилділікті қамтамасыз етуге ұмтылуда.
Мүгедекке көмек емес, басқа азаматтармен тең құқықты қамтамасыз ету мемлекеттік саясаттың басты мақсаты болуы керек екенін ескеру маңызды.
Қор өзінің алғашқы мониторингін Қазақстан Республикасы Мәжілісі мен елдің әртүрлі маслихат деңгейлеріне кезектен тыс сайлауының кампаниясы кезінде 2016 жылы жүргізді.
Сайлай алу және сайлану құқығын қамтамасыз ету үшін біз мониторинг алаңын тарылтып, ол өткізілген параметрлердің негізгі топтарын анықтадық.
Жекелей келгенде олар:
- Физикалық қолжетімділік
- Сайлау учаскелерінің жабдықталуы
- Сайлау күні арнайы қызметтерді қамтамасыз ету
- Фокус топ өкілдерінің электоралды белсенділігі
Одан өзге өкілетті мемлекеттік органдарға сұратулар жасау арқылы мүмкіндігі шектеулі жандардың сайлау алу және сайлану сынды конституциялық құқықтарын жүзеге асыруды қамтамасыз етуде заңнамалық және тәжірибелік мәселелер легі анықталды.
Мониторинг өткізіп, тәуелсіз бақылау кампаниясын жүзеге асырғаннан кейін Қор және оның серіктестері Есеп дайындаған болатын. Соның арқасында бірнеше дөңгелек үстел өтіп, жағдай өз орнынан жылжып, Орталық сайлау комиссиясы (ОСК) мүмкіндігі шектеулі жандардың сайлау құқықтарын жүзеге асыру мәселелері бойынша комиссия құрды.
Мониторинг өткізіп, тәуелсіз бақылау кампаниясын жүзеге асырғаннан кейін Қор және оның серіктестері Есеп дайындаған болатын. Соның арқасында бірнеше дөңгелек үстел өтіп, жағдай өз орнынан жылжып, Орталық сайлау комиссиясы (ОСК) мүмкіндігі шектеулі жандардың сайлау құқықтарын жүзеге асыру мәселелері бойынша комиссия құрды.
Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың сайлау құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында 2018 жылдың 29 маусымында сайлау тәжірибесінде алғаш рет «Қазақстан Республикасының сайлау туралы» конституциялық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді
Жекелей алсақ, келесідей нормалар қарастырылған:
– 18 бап (4-1 тармағы) учаскелік сайлау комиссиялары мүмкіндігі шектеулі жандардың сайлау құқықтарын жүзеге асыру үшін қажетті шаралар жасауын қарастырады;
– 39 бап (1-1 тармағы) дауыс беретін бөлмені жабдықтау кезінде мүмкіндігі шектеулі азаматтар болып табылатын сайлаушыларға кедергісіз қолжетімлік пен онда дауыс беру қамтамасыз ету қарастырылған;
– 48 бап (2-1 тармағы) жергілікті атқарушы органдар сайлау комиссияларына мүмкіндігі шектеулі жандардың сайлау құқықтарын қамтамасыз ету шараларына жәрдемдесуге міндетті екені қарастырылған.
Бұл Қазақстан үшін бөгеусіз орта қалыптастырудағы алғашқы қадам болды. Осылайша, негізінен сайлау учаскелері орналасқан ғимараттар білім беру, денсаулық сақтау және өзге мемлекеттік бюджет балансындағы мекемелер.
Келесі кезең қоғам және сайлау комиссиясы тарапынан жасалатын ол нормалардың сақталуына, мүгедектігі бар адамдарды тарту және сол сайлау учаскесіндегі құқығы мен мүмкіндіктері жайлы ақпарат беруі қаралуы керек.
Келесі кезең қоғам және сайлау комиссиясы тарапынан жасалатын ол нормалардың сақталуына, мүгедектігі бар адамдарды тарту және сол сайлау учаскесіндегі құқығы мен мүмкіндіктері жайлы ақпарат беруі қаралуы керек.
Екінші мониторингті Қор 2019 жылы өткізді
Қазақстан Республикасының кезектен тыс президент сайлауын бақылау кампаниясы кезектен тыс сайлауды жариялау мен 2019 жылдың 9 маусымында болған дауыс беру күні кезеңінің аясында
Аталмыш кампания кезінде біз негізгі зейінді сайлана алу құқығына қойып, бірнеше негізгі шарттарды таңдадық. Олар келесідей:
- 1Физикалық қолжетімділік
- 2Сайлау учаскелерінің жабдықталуы
- 3Сайлау күні арнайы қызметтерді қамтамасыз ету
Қазақстан Республикасы Орталық Сайлау комиссиясының 2012 жылдың 23 қазанында шыққан № 21/183 «Сайлау учаскесінде дауыс беруге арналған үй-жайды, дауыс беру пунктін жарақтандыру жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы» қаулысына енген өзгерістерге қарамастан. Ол жерге «Мүмкіндіктері шектеулі азаматтар үшін дауыс беруге арналған үй-жайды жарақтандыру ерекшеліктері» атты жаңа тарау қосылған.
2019 жылдан бастап, барлық сайлау учаскелерінде келесідей шарттар қарастырылуы қажет:
- 1Дауыс беруге арналған үй-жайлар (пункттер) орналасатын ғимаратқа кіреберісте тұтқалар, төсеніштер, пандустар, сондай-ақ басқа да қажетті құрылғылар (уақытша рұқсат етіледі) көзделуі қажет.
- 2Дауыс беруге арналған үй-жайлар (пункттер) мүмкіндіктері шектеулі азаматтар үшін барынша қолжетімділікпен қамтамасызетіледі, бірінші қабаттарда орналасуы немесе басқа қабаттарға бару үшін көтеру тетіктері болуы тиіс.
- 3Дауыс беруге арналған үй-жайларда (пункттерде):әр түрлі тактильді көрсеткіштер (мүмкіндігінше);тірек-қозғалыс аппараты функциялары бұзылған, соның ішінде кресло- арбаларды пайдаланатын сайлаушылардың қолжетімділігі ескерілген, жасырын дауыс беруге арналған кабина(лар).
- 4Mүмкіндіктері шектеулі азаматтар үшін төмендегілерді қамтитын арнайы жабдықталған орын (бұрыш) көзделуі қажет:
1) мониторлы компьютер (диагоналі кемінде 54 сантиметр), онда мүмкіндіктері шектеулі азаматтар үшін бейімделген форматта осы Нұсқаулықтың 6-тармағында көрсетілген ақпарат орналасуы тиіс;
2) құлақаспаптар;
3) Брайль қарпінде орындалған сайлау туралы ақпараты бар арнайы папка;
4) қосымша жарықтандыру, ұлғайтқыштар.
Оан өзге жергiлiктi атқарушы органдар мүмкіндіктері шектеулі азаматтар үшін осы Нұсқаулықтың талаптарына сәйкес дауыс беруге арналған арнайы сайлау учаскелерiн құра алады. Қазіргі таңда ол қарттар мен мүмкіндіктері шектеулі жандарға арналған арнайы үйлер.
Бүгінде үй-жайды жабдықтандыру Нұсқаулығы мен Сайлау туралы конституциялық заңның өзгертілген пунктары бойынша тек бір ғана сайлау өтті.
Бақылаушылардың 2019 ж. сайлауға қатысуы олардың ашықтығы мен әділдігіне әсер етті, одан өзге сайлаушыларды ақпараттандыру мен учаскелердің құқық бұзушылықтарды дер кезінде тоқтауға да ықпал етті.
Одан басқа біз 2019 жылы сайлауда сайлау туралы заң ережелері мен кеңестерді ұстаудан біршама дамуға қолжеткізгенімізді көре аламыз. Әсіресе дауыс беруге арналған учаскелерді мүмкіндіктері шектеулі азаматтар адамдарды қоса алғанда барлық азаматтарға бейімдеуде сол өзгерісте едәуір көрінеді.
Сайлау учаскелерін мүмкіндігі шектеулі жандарға қолжетімді ету үшін, оларға толыққанды, өзіндік қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін өте көп еңбек ету керек.
Орталық Сайлау комиссиясы мен мемлекеттік органдар үшін ұсыныстар:
- 1БҰҰ келісімдік органдарының ұсыныстарына сай мүмкіндіктері шектеулі жандарды қоса алғанда кемсітуге қарсы заңнаманы жасап шығарып, қабылдау
- 2Кез келген сайлау кампаниясы кезінде мүмкіндігі шектеулі жандардың мұқтаждықтарын ескере отырып, сайлау учаскелерін ішінара жаңалау мен бейімделуіне шығын төлемінің дайындық механизмін заңнамалық түрде бекіту.
- 3Mүмкіндігі шектеулі адамдарға қолжетімділік тұсынан әлеуметтік инфрақұрылым нысандарын ішінара жаңалау мен бейімдеу процесін жылдамдату. Әлеуметтік нысандар паспорттауын айқынырақ жүргізу.
- 4Cайлау учаскелерінің үй-жайында және оған кіре беріс жерде халықтың аз жылжымалы топтарына СНИП нормалары сақталуы керек
- 5Cайлау учаскесінің ішінде мүмкіндігі шектеулі жандарға жабдықталған ең болмағанда бір кабинка болуы керек. Мысалы, мүгедектер арбашасымен қозғалатын адамдарға немесе көзі көрмейтін жандар үшін. Аталмыш кабинка ауданы арбашаны айналдыра алу үшін жеткілікті болуы тиіс және бюллетень толтыруға арналған үстел, көрнекілік материалдар арбашадағы адамға қолжетімділікті қамтамасыз ететін дұрыс деңгейде болуы тиіс.
- 6Сайлау алды агитация кезіндегі ақпараттық материалдар мүмкіндігі шектеулі жандардың барлық санатына қолжетімді болуы тиіс (арбашада барынша төмен, көзге қатысты ақпаратты Брайль қарпімен алу мүмкіндігі мен аудиожазбалар; учаскеде ым-ишара тілінің маманы болуы керек әрі учаске ым-ишара тіліне және кері аудара алатын құралмен жабдықталуы керек; барлық митингілер, радиода сөйлеген кезде және телебағдарламаларда ым-ишара тілінің аудармашысы болуы керек)
- 7Сайлау комиссиясының құрамында мүгедектігі бар адам болуы керек.
- 8Тіршілікті қамтамасыз ету функцияларын жоғалтуына байланысты пәтерден шыға алмайтын мүгедектігі бар адамдарды сайлауды өткізуге және дауыс беруге қатысуға байланысты барлық материалдармен жабдықтау, оларды үйге шығу комиссияларымен қамтамасыз ету қажет.
- 9Халықтың осы санатының саяси құқықтарын іске асыруды қамтамасыз ету мақсатында мүгедектігі бар адамдарды статистикалық есепке алудың тәсілдері мен қағидаттарын қайта қарау.
- 10Мыналарды айқындау мақсатында елдің сайлау учаскелері бойынша бөлінісінде мүгедектігі бар адамдардың бірыңғай тізілімін құру: жалпы ел бойынша да, әрбір сайлау учаскесінде де мүгедектігі бар адамдардың санын; осы адамдардың ерекшеліктері бөлінісінде әрбір учаскеде мүгедектігі бар адамдардың (нашар көретін, нашар еститін, спинальник-мүгедектер және т.б.) санын. Бұл тәжірибе сайлау өткізуге арналған бюджетті қалыптастыру кезінде бюджет қаражатын неғұрлым ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді.
- 11«I, II, III топтағы мүгедектігі бар адамдардың белсенді сайлау құқығын іске асыру шаралары туралы» ҚР ОСК қаулысын әзірлеу және бекіту.Осы қаулымен I, II, III топтағы мүгедектігі бар әрбір адамға қажет болған жағдайда дауыс беру күні мынадай әлеуметтік қызметтер көрсетуді регламенттеу:
⦁ Зағип және нашар көретіндер үшін дауыс беру күні жеке көмекші;
саңырау және нашар еститін ым-ишара тілі маманы;
⦁ сайлау учаскесіне дауыс беру күні келу/кету үшін көлік (Инватакси).
Осы қаулымен сондай-ақ міндетті қосымша бекіту:
⦁ осы іс-шараларды өткізуге арналған шығындарды Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсынылатын сайлау өткізу шығындарының сметасына қосу;
⦁ бюджет қаражатын үнемдеу мақсатында I, II, III мүгедектік топтарындағы мүмкіндігі шектеулі адамдар санына жататын сайлаушылардың бірыңғай тізілімін жүргізу;
⦁ әлеуметтік қызмет көрсету туралы шарт жасау және осындай қызмет көрсету сапасының мониторингі үшін жауапкершілік тиісті жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімдеріне жүктеу.
18 +
Сайт «Еркіндік Қанаты» ҚҚ-ның 2015 жылы басталған, адам құқықтары саласындағы білім беруге бағытталған құқық қорғау қызметі туралы ақпарат береді. ErkindikQanaty.kz сайтының материалдарын дереккөзге сілтеме қою арқылы ғана қолдануға болады.
Сайт «Еркіндік Қанаты» ҚҚ-ның 2015 жылы басталған, адам құқықтары саласындағы білім беруге бағытталған құқық қорғау қызметі туралы ақпарат береді. ErkindikQanaty.kz сайтының материалдарын дереккөзге сілтеме қою арқылы ғана қолдануға болады.
Тренингтер өткізуге арналған HR Hub залы күнделікті 10:00-ден 19:00-ге дейін қолжетімді. Жексенбі – демалыс күні.
Астана қ. (Нұр-Сұлтан), Кеңесары к. 8, 17 кеңсе, 14 қабат.
+7 7172 76 00 00
Сөз сөйлеушілер пікірі мен HR Hub-та өтіп жатқан іс-шаралар тақырыптарының тұжырымдамасы Қордың негізгі позициясын көрсетпеуі мүмкін
Құпиялылық саясаты
Біздің жаңалықтарға жазылыңыз
Website design and development by ARTERIA
Leave your contact details and we will contact you soon!