Өз қауіпсіздіктеріңіз

Кейде құқық қорғаушылардың әрекеттері мемлекеттің әрекеттеріне қайшы келуі мүмкін. Өз жұмысын жүзеге асыру кезінде құқық қорғау ұйымдары мен жеке тұлғалар мемлекеттерді сынап, оларды адам құқықтары жөніндегі міндеттемелерін орындауда үлкен жауапкершілікке шақыра алады. Кейбір елдерде мұндай сын белгілі бір қатерлермен қатар жүруі мүмкін. Мемлекеттер құқық қорғаушылардың іс-әрекеттеріне кедергі келтірмеуге міндетті және оның үстіне олардың, соның ішінде жеке тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиіс екендігіне қарамастан, шын мәнінде бүкіл әлемде құқық қорғаушылар күн сайын өздерінің әл-ауқатына қауіп-қатерге тап болады.

Бұл сабақта біз мемлекет қамтамасыз ете алмайтын жағдайда сендердің қорғанысыңызға қалай қамқорлық жасауға болатынын қарастырамыз.

Құқық қорғаушылардың сақтығы жайлы не үшін сөз қозғау қажет?

Көптеген құқық қорғаушылар бұл тақырыптар жайлы көп айта бермейді, өйткені олар басқа адамдар мен топтардың құқықтарын қорғау жайлы ғана ойлайды. Алайда, олардың қызметіне байланысты олар үлкен қауіп-қатерге ұшырауы мүмкін, сондықтан бұл туралы білу және жеке және топтық қорғау туралы сақтық жұмысын жасау өте маңызды.

Сондай-ақ, құқық қорғаушылардың әл-ауқатына кез келген шабуылдар мен қауіптер – жай ғана кездейсоқтық емес, жоспарланған іс-қимылдардың нәтижесі екенін есте ұстаған жөн.

Бұл сабақта біз бүкіл әлемдегі құқық қорғаушыларға қолдау көрсететін Frontline Defenders халықаралық ұйымының тәсіліне сүйене отырып, құқық қорғаушыларды қорғау мәселесін талқылаймыз.

Қауіпсіздік пе әлде сақтық па?

Сендерге «қауіпсіздік» және «сақтық» ұғымдары бірдей мағынаны білдіретін сияқты көрінуі мүмкін. Алайда, көптеген халықаралық ұйымдар бұл ұғымдар арасында айтарлықтай айырмашылық бар деп санайды.

Осы терминдердің арасындағы айырмашылықтарды қарастырайық.

Қауіпсіздік дегеніміз – ешқандай қауіп жоқ дегенді білдіреді, бірақ біз көріп отырғанымыздай, адам құқықтарын қорғау қызметі сендер қай елде болсаңдар да, қауіп төндіреді. Тиісінше, абсолютті қауіпсіздікті қамтамасыз ету мүмкін емес. Сондықтан біз құқық қорғаушылар жеке немесе өз ұйымдарында сақтық шараларын іске асыру мағынасындағы қорғаныс туралы айтамыз.

Сақтық нені қамтиды?

Frontline Defenders құқық қорғаушыларға арналған нұсқаулықта қорғаныс стратегиясын тиімді жоспарлау үшін келесі ұғымдармен танысу қажет деп көрсеткен:

•Қатерлер
•Қауіптер
•Осал жақтар
•Мүмкіндіктер

Әр ұғымды талдап шығайық.
•Қатер дегеніміз – зиян келтіретін оқиғалардың болуы (тіпті белгісіз болса да). Қорғау стратегияларын әзірлеу және іске асыру үшін құқық қорғаушылар қатердің қандай деңгейіне тап болатындығын талдауы керек.
•Қауіп – бұл біреудің физикалық немесе моральдық тұтастығына немесе басқа адамның мүлкіне мақсатты және жиі зорлық-зомбылық жасау арқылы зиян тигізетіндігінің белгілері.
•Осалдық – бұл құқық қорғаушыға немесе топқа шабуыл жасау немесе шабуыл нәтижесінде көп зиян келтіру мүмкіндігін арттыратын факторлар.
•Мүмкіндіктер – бұл топ немесе құқық қорғаушылар өздерінің қауіпсіздігін арттыру және/немесе шабуыл кезінде өмір сүру үшін пайдалана алатын күшті және ресурстар.

Осы ұғымдарға сүйене отырып, біз қорғанысымыздың қатерлері қауіптер мен осалдықтардың деңгейіне сай бірге өсетінін көреміз. Сонымен бірге, егер қорғаушылар жеткілікті ресурстерге, яғни мүмкіндіктерге ие болса, қауіптер мен осалдықтардан туындайтын қауіп-қатерді азайтуға болады. Басқаша айтқанда, мүмкіндіктер неғұрлым көп болса, қатерлер азаяды.

Жалпы алғанда, қатерді қолайлы деңгейге дейін төмендету үшін, атап айтқанда, қорғауды қамтамасыз ету үшін:
•Қауіптерді азайту (мүмкін болса);
•Осалдық факторларын азайту;
•Қорғау мүмкіндіктерін арттыру қажет.

Қауіптер – бұл біздің бақылауымыздан тыс нәрсе; олар сыртқы факторлар. Олардың алдындағы осалдықпен бірге біздің әл-ауқатымыз үшін қатерлер де артады. Қауіптерден арылуға бола ма? Жоқ. Сондықтан біз: «Мен немесе менің ұйымым қауіп-қатерлерге байланысты қауіптерді қалай азайта алады?» деген сұраққа жауап іздеуіміз қажет.

Өздеріңді және ұйымыңды тиімді қорғауды қамтамасыз ету үшін сіз өздеріңнің мүмкіндіктеріңді және осал жақтарыңды үнемі бағалауларың керек. Тек осылай ғана сіз қауіп-қатерлерге уақтылы жауап бере аласыңдар.

Өз осал жақтарың мен мүмкіндіктеріңді бағалаған кезде қай нәрселерге назар аудару керектігін талқылайық. Бұл факторлар сендерді қауіп-қатерлерге қарсы дайындай алады, бірақ егер сендер оларды елемейтін болсаңыз, олар осалдық көзі бола алады.

Назарға алатын факторлер

•Кеңсенің / үйдің орналасқан жерін ескеру қажет. Оның қауіпті аймақта ма жоқ па екенін бағалаңдар. Сендердің аймақтарыңда қандай қауіптер бар?

•Сендердің кеңселерің келушілер үшін ашық па? Сендер өздеріңнің кеңселеріңе кіретін адамдарды білесіңдер ме? Сендердің кеңселеріңе/ғимаратыңа бейтаныс адамдар келе ала ма?

•Сендердің офистерің/пәтерлерің коммуникация құралдарымен (телефон, интернет) жабдықталған ба? Олар әрқашан қол жетімді ме? Олар қаншалықты сенімді?

Мекеменің орналасуы және жабдықталуы

Егер сендер адвокациялық қызметпен айналысатын болсаңдар, сендер жариялаған ақпараттың дұрыстығын растай аласыңдар ма? Сендер қандай дереккөздерді қолданасыңдар?

Сендер ақпаратты сенімді ақпарат құралдарында/сенімді жерлерде сақтайсыңдар ма? Бөтен адамдар ақпаратқа оңай қол жеткізе ала ма? Сендер ақпарат алмасып, оны сенімді және қауіпсіз түрде сақтай аласыңдар ма? Ақпарат вирустардан/хакерлік шабуылдардан қорғалған ба?

Компьютерлеріңнің сандық гигиенасы қаншалықты жақсы? Компьютерде орнатылған бағдарламалармен (антивирус, ОС, firewall және т. б.) бәрі жақсы ма? Компьютерде сезімтал және құпия ақпаратты сақтау үшін шифрлауды қолданасыңдар ма? Сендер үнемі сақтық көшірме жасайсыңдар ма? Егер сендердің компьютерлерің жоғалған немесе ұрланған болса, қаншалықты дайынсыңдар?

Ақпаратпен жұмыс істеу

•Егер сендер адам құқықтары жөніндегі ұйымда жұмыс жасасаңдар, сендерде ресми тіркеу бар ма? Егер жоқ болса, неге?
•Сендердің ұйымдарыңда нақты мақсаттар бар ма және сендердің жұмыстарыңның жазбаша сипаттамасы бар ма? Оларды мемлекет немесе басқа мүдделі топтар қаншалықты қабылдайды? Ұйымның барлық мүшелері ұйымның қызметі туралы сұрақтарға нақты жауап бере ала ма?
•Сендердің ұйымдарың қандай ұйымдық құрылымды ұстанады? Бұл құрылым ақпарат алмасу құрылымын қоса алғанда, топтың үйлесімділігінің қолайлы деңгейін қамтамасыз ете ме?
•Сендердің ұйымдарыңда шешімдер қалай қабылданады? Барлық мүшелердің мүдделері ескеріле ме, әлде шешімдерді топтағы бір немесе бірнеше адам басқалардың қатысуынсыз қабылдай ма?
•Ұйымда қорғаныс жоспары бар ма? Ұйымдағы әр мүшенің рөлі жазылған ба? Төтенше жағдайлар кезіндегі іс-қимыл жоспары қаншалықты жазылған?
•Сендердің ұйымыңда жұмыс істеу шарттары қандай? Асыра жұмыс істеу жиі ме? Ұйым қызметкерлерінде медициналық сақтандыру немесе басқа да әлеуметтік төлемдер бар ма?
•Жаңа қызметкерлерді жалдау тәртібі қандай? Сендерде еріктілермен/тағылымдамадан өтушілермен жұмыс істеу кезінде қорғауды қамтамасыз ету бойынша арнайы тәсіл бар ма?

Ұйымдық факторлер

•Сендер және сендердің қызметкерлерің жұмыстан тыс уақытты қалай өткізеді?
•Негізгі адамдар немесе жалпы топ өз жұмысына сенімді бола ала ма? Ұжым ұйымшыл ма (сөзбен де, іс-әрекетпен де)? Жақсы қарым-қатынас пен тұлғааралық қарым-қатынас стресс деңгейіне нұқсан келтірмейді ме?
•Қызметтерің мен әріптестеріңнің арасында жабырқаулы көңіл-күйді байқайсыңдар ма?
•Сендер топтағы стрессті азайту/қақтығыстарды басқару бойынша іс-шаралар өткізесіңдер ме? Ұжымның барлық мүшелері өздерін құнды сезінеді ме?
•Кәсіби шаршау кезінде қызметкерге қандай қолдау көрсетіледі?

Психологиялық факторлер

Бұл факторлар қауіптерге қалай тиімді жауап беруге және осылайша қатерлерді азайтуға әсер етеді. Жоғарыда келтірілген факторлардың тізімі түпкілікті емес, өйткені факторлар контекст пен жағдайға байланысты. Сендер ескерілуі маңызды қосымша факторлер туралы білетін шығарсыз. Ұсыныстарыңды осы жерде қалдырыңыз:

•Төменде біз сендермен пайдалы дереккөздермен бөліскіміз келеді. Олардың көмегімен сендер өздеріңнің және әріптестеріңнің қорғалуын қалай қамтамасыз етуге болатындығы туралы білесіз.
•Front Line Defenders Қауіпсіздік Жұмыс кітабы сендерге және сендердің ұйымдарың үшін қауіпсіздік жоспарын жасауға көмектеседі. Кітапта қауіпсіздікті бағалауға және қатерлер мен осалдықтарды азайту стратегиясы мен тактикасын әзірлеуге жүйелі көзқарас қолданылады. Жұмыс кітабы тек ағылшын тілінде қол жетімді, бірақ сайтта аутоматты аудармашы бар, оның көмегімен сендер оны қажетті тілге аудара аласыңдар.
•«Қораптағы қауіпсіздік» - бүкіл әлемдегі құқық қорғаушылар мен азаматтық белсенділерге арналған сандық қауіпсіздік нұсқаулығы. Мұнда сендер сандық құрылғыларды қатерлерге қалай төзімді ету туралы егжей-тегжейлі және маңызды ақпаратты таба аласыңдар.
•Біздің сайтта «Қауіпсіздік» бөлімінде сендер өздеріңді және жақындарыңды қауіп-қатерден қалай қорғауға болатындығы туралы пайдалы ақпаратты таба аласыңдар.

Пайдалы дереккөздер

•Біз құқық қорғаушыларды «қорғау» ұғымын талқыладық;

•«Қорғау» ұғымына не кіретінін білдік;

•Біздің осалдығымызға және қауіп-қатерлерге әрекет ету қабілетімізге әсер етуі мүмкін факторларды талқыладық;

•Жеке және ұжымдық әл-ауқатты қорғау әдістерін жақсартуға көмектесетін пайдалы ақпарат көздерімен бөлістік.

Осы сабақта