Адам құқықтары бойынша халықаралық стандарттар мен құралдар

Сабақ 3.2.
Сонымен, алдыңғы дәрісте біз адам құқықтары жөніндегі халықаралық шарттар, сондай-ақ адам құқықтарын ілгерілетуде қандай да бір рөл атқаратын қосымша құжаттар тақырыбын қозғадық.

Адам құқықтары жөніндегі халықаралық құжаттардың толық жиынтығы адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттар жиынтығында баяндалған 100-ден астам шарттардан, декларациялардан, нұсқаулардан, ұсынымдар мен қағидаттардан тұрады.
Адам құқықтары жөніндегі халықаралық билль
Бұған дейін айтып өткеніміздей, АҚЖД ұсынымдық сипатқа ие болғандықтан (яғни оның міндетті заңды күші жоқ), декларацияда көрсетілген құқықтарды қамтамасыз ету үшін БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комиссиясы екі негізгі шартты әзірледі: Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакті (АСҚХП) және оған факультативтік хаттама, және Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакті (ЭӘМҚХП).

Бұл екі пакті адамның негізгі құқықтарын қамтамасыз ету тетіктері ретінде әрекет етеді. АСҚХП негізінен өмір сүру құқығы, сөз бостандығы және елдің саяси өміріне қатысу құқығы сияқты мәселелерге назар аударады. ЭӘМҚХП тамақтану, білім беру, денсаулық сақтау және тұрғын үй сияқты мәселелерге назар аударады.

Декларациямен бірге бұл екі құжат Адам құқықтары туралы халықаралық билль деп аталады.

Біздің курстың алдыңғы дәрістерінен білгендей, АСҚХП және ЭӘМҚХП-да көрсетілген құқықтар адам құқықтарының әртүрлі «буындарының» санаттарына жатады. Алайда, осы пактілерде жазылған құқықтар бірдей маңызды екенін тағы да еске салғымыз келеді. Адам құқықтарын басшылыққа алатын принциптерді есте сақтаңдар.

Адам құқықтары туралы халықаралық Биллге кіретін құжаттар Біріккен Ұлттар Ұйымының жалпы сипаттағы адам құқықтары жөніндегі жалғыз құжаттары болып табылады.
Уақыт өте келе Адам құқықтары туралы халықаралық билль адам құқықтары саласындағы негізгі нормаларды, сондай-ақ шағымдар беру, баяндамалар ұсыну, шағымдарды қарау рәсімдерін жүзеге асыру туралы ережелерді және басқа да мәселелерді қамтитын бірқатар нақты заңды міндетті құжаттармен кеңейтілді. Екі пактімен бірге бұл шарттар адам құқықтары жөніндегі негізгі шарттар болып табылады.

Адам құқықтары саласындағы тоғыз негізгі халықаралық шарт бар. Осы шарттардың әрқайсысын Комитеттер деп аталатын сарапшылар тобы әзірледі. Комитеттердің мақсаты –қатысушы мемлекеттердің өз міндеттерін сақтауын қамтамасыз ету.

Кейбір ерекше мәселелер бойынша шарттар кейіннен факультативтік хаттамалармен толықтырылды; Азаптауларға қарсы конвенцияға Факультативтік хаттама үшін қосымша сарапшылар комитеті құрылды.

Төменде сіз осы шарттардың тізімімен және олардың қосымша хаттамаларымен таныса аласыз.
Адам құқықтары жөніндегі негізгі халықаралық шарттар
Осы шарттар мен оларға факультативтік хаттамалар туралы толығырақ білгілерің келсе, осы сілтеме бойынша өтіңдер.
БҰҰ-ның басқа құралдары
Біріккен Ұлттар Ұйымы және оның мамандандырылған мекемелері әртүрлі топтарға арналған Адам құқықтары туралы басқа да міндетті емес құжаттарды қабылдады.

Басқа Әмбебап құжаттар адам құқықтарының нақты мәселелеріне, соның ішінде білім беру, жұмыспен қамту, даму, сот төрелігі, неке, бірлестік бостандығы және ақпаратқа қол жеткізу мәселелеріне бағытталған.
Адам құқықтары жөніндегі барлық халықаралық шарттар мен негізгі декларацияларды БҰҰ-ға кіретін барлық 193 елдің өкілі болып табылатын жалғыз орган Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы қабылдайды. Әр елдің әрқайсысы бір дауысқа ие.

Құжаттарды әзірлеу үдерісі көбінесе жалпы анықтамасы бар міндетті емес декларацияны қабылдаудан басталады және заңды міндетті нормалар мен стандарттарды әзірлеудің күрделі міндетіне өтеді.

Бас Ассамблея шартты қабылдағаннан кейін (әдетте консенсус негізінде), ол мүше мемлекеттердің қол қоюы және ратификациялауы үшін қолжетімді болады. Шарт мүше мемлекеттер ратификациялау грамоталарының немесе қосылу туралы құжаттардың белгілі бір санын сақтауға тапсырғаннан кейін күшіне енеді.

Біз білетіндей, адам құқықтары бір орында тұрмайды: олар адамзат тарихының алға басуымен бірге дамиды. Осыған байланысты адам құқықтарын қорғаудың аймақтық тетіктері, мысалы, Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот маңызды рөл атқарады. Мысалы, қолданыстағы шарттардағы белгілі бір тармақтарды (қайта) қарастыруға үлесін қосуы мүмкін.

Адам құқықтары жөніндегі халықаралық шарттарды және олармен байланысты құжаттарды әзірлеу және қабылдау