Адам
құқытары тарихы
Сабақ 1.3
Сабақ 1.3
Егер тарихқа шолу жасасақ, онда адам құқығы батыс әлемінің ойлап тапқаны емес екенін көреміз. Біз адам құқықтары адамдардың қоғам мүшелері ретінде міндеттемелері туралы идеялардан әр адамның туа біткен құндылығына қарай өзгергенінен қалай дамығанын байқай аламыз. Әрине, дін, ғылым және ұлттық мемлекеттердің пайда болуы және дамуы біз көріп отырған адам құқықтарының батыстық тұжырымдамасын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды.
Алайда адам құқықтары концептінің түбіндегі әр адам баласына тән қадір-қасиеті жайлы құндылықтар ежелгі дәуірден бастап барлық өркениеттерде болғанын естен шығармау абзал.
Адам құқықтары – адамзат алдындағы жалпы қажеттіліктер мен әділеттілікті іздеудегі жауабы. Барлық адамзат мәдениеттері мен қоғамдарында әрқашан ауызша және жазбаша дәстүрлерде де әділеттілікті қамтамасыз етудің қағидаттары мен жүйелері болған, дегенмен өкінішке орай бұл дәстүрлердің барлығы бүгінгі күнге дейін жете қойған жоқ.
Алайда адам құқықтары концептінің түбіндегі әр адам баласына тән қадір-қасиеті жайлы құндылықтар ежелгі дәуірден бастап барлық өркениеттерде болғанын естен шығармау абзал.
Адам құқықтары – адамзат алдындағы жалпы қажеттіліктер мен әділеттілікті іздеудегі жауабы. Барлық адамзат мәдениеттері мен қоғамдарында әрқашан ауызша және жазбаша дәстүрлерде де әділеттілікті қамтамасыз етудің қағидаттары мен жүйелері болған, дегенмен өкінішке орай бұл дәстүрлердің барлығы бүгінгі күнге дейін жете қойған жоқ.
Адамдардың ажырамас құқықтары бар деген идея өз бастауын көптеген мәдениеттер мен дәстүрлерден алады.
Бұл сабақта біз адам құқықтары идеяларының дамуын бірнеше шартты кезеңдерге бөліп қарастырамыз:
•Ежелгі заман
•XIII ғасырдан XVIII ғасырға дейін
•XIX ғ. ортасынан ХХ ғасырға дейін
•Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезең
•Қазіргі тарих
•XIII ғасырдан XVIII ғасырға дейін
•XIX ғ. ортасынан ХХ ғасырға дейін
•Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезең
•Қазіргі тарих
Сабақ 1.3
Ежелгі заман
Бәлкім сіздер адам құқықтары тек халықаралық құқық қалыптасқаннан бері пайда болған жаңа ұғым деп ойлайтын боларсыңдар.
Алайда, бүгінгі күнге дейін сақталып қалған көптеген артефактілер бұл сенімді жоққа шығарады. Адамзат үнемі әділеттілікті, теңдікті және бостандықты іздеу жолында болған, бұған көптеген сақталған құжаттар беттерінен көз жеткізуге болады.
Осы тарихи құжаттардың ең елеулі дегендерін бірге қарастырып өтейік.
Алайда, бүгінгі күнге дейін сақталып қалған көптеген артефактілер бұл сенімді жоққа шығарады. Адамзат үнемі әділеттілікті, теңдікті және бостандықты іздеу жолында болған, бұған көптеген сақталған құжаттар беттерінен көз жеткізуге болады.
Осы тарихи құжаттардың ең елеулі дегендерін бірге қарастырып өтейік.
Ежелгі Египеттің перғауыны қол астындағыларға: «жәбірленуші жоғарғы немесе төменгі Египеттен келгенде, ... барлығы заң бойынша жасалғанына, әдет-ғұрып сақталғанына және әр адамның құқығы құрметтелетініне көз жеткізіңіз» деп бұйырған.
Кирдің манифесін (Цилиндр) Парсы патшасы (Иран, б.з. д. 539 ж.) өз патшалығының халқы үшін жасаған және бостандық, қауіпсіздік, діни төзімділік, қозғалыс бостандығы, құлдықтан бостандық құқықтарын және кейбір әлеуметтік-экономикалық құқықтарды мойындаған.
Имам Али ибн әл-Хусейн VIII ғасырдың басында «Құқықтар туралы үндеу» жазды. Үндеу негізгі құқықтар сол дәуірде қабылданған түрде жазылған алғашқы құжат және «құқықтар» ұғымын «оң» коннотациямен қарауға тырысқан алғашқы әрекет болып саналады. Үндеуде осы құқықтардың 50-ге жуығы көрсетілген. Олар осы саладағы Исламның ерте түсініктерінің көрініс болып табылады.
Б. з. д. 2000 жж.
Б.з.д. 500 жж. .
Б.з. 8-ғ.
Б.з. 13-ғ.
Вавилондағы (қазіргі Ирак) Хаммураби кодексі Вавилон патшасы қалтырған алғашқы жазбаша заң кодексі болды. Онда «патшалықта әділеттілік орнатуға, зұлымдар мен қатыгездіктерді жоюға, әлсіздерге күшті қысым жасамауға, елді ағартуға және халықтың игілігіне жәрдемдесуге» уәде етілді.
Конфуцийдің ілімдері (б.з. д. 500 ж.) негізгі тақырып ретінде рен немесе жанашырлық және басқаларға деген сүйіспеншілік ұғымдарын қамтиды. Конфуций «Өзіңе тілемеген нәрсені өзгелерге істеме» деп айтқан. Адам құқықтары жөніндегі Жалпыға бірдей декларацияны әзірлеуде белсенді рөл атқарған конфуцийшілдік жөніндегі қытайлық сарапшы профессор Пэн Чун Чанг конфуцийшілдік адам құқықтары саласындағы идеялардың негізі болды деп санайды.
Батыс Африканың ауызша дәстүрлерін кодификациялауға негізделген Манде хартиясы немесе Курукан Фуга Хартиясы (шамамен б.з. 1236 ж.) орталықсыздандыру, қоршаған ортаны сақтау, адам құқығы және мәдени әртүрлілік сияқты принциптерді қарастырады.
XIII ғ. XVIII ғ. дейін
Әр адам баласының өміріне қадір-қасиет және құрметпен қарауға негізделген әмбебап адам құқықтары құндылықтарының дамуы ежелгі заманнан басталса, олардың заң ретінде қалыптасуына тағы ұзақ уақыт кетті.
Адамзат тарихындағы елеулі сәттерге қарай отырып, адам құқықтары жайындағы ерте тұжырымдамалардың заң бетінде қалай пайда бола бастағанын байқай аламыз.
Көбінесе біз Магна карта (Magna Carta) (1215), ағылшын Құқықтар туралы билль (1689), француз Адам және азамат құқықтары туралы декларациясы (1789) және АҚШ Конституциясы мен құқықтар туралы билль (1791) сияқты жеке адамның құқықтарын растайтын алғашқы құжаттарға жүгінеміз. Олар адам құқықтары жөніндегі көптеген қазіргі заманғы құжаттардың жазбаша алғышарттары болып, тәуелсіздік үшін және құқықтар мен мүмкіндіктерді кеңейту үшін мемлекетпен күрес нәтижесінде пайда болды. Бұл құжаттардағы көптеген идеялар сол кездегі Гуго Греций мен Джон Локк сияқты философтардың трактаттарынан шабыт алды.
Дегенмен бұл құжаттардың көбі тек белгілі бір топтарға ғана құқық беріп, басқаларын шеттеткенін байқай аламыз. Мысалы, әйелдер, тері түсі ақ емес адамдар, сондай-ақ белгілі бір әлеуметтік, діни, экономикалық және саяси топтардың мүшелері көбінесе құқық иелері қатарына кірген жоқ.
Сонымен қатар, тарихи құжаттардың бұл мысалдары толық емес. Басқа мәдениеттердің тарихы туралы біліміміз кеңейген сайын, біз адам құқығын заңнамалық деңгейде бекітуге бағытталған басқа әрекеттердің дәлелдерін ала аламыз.
Адамзат тарихындағы елеулі сәттерге қарай отырып, адам құқықтары жайындағы ерте тұжырымдамалардың заң бетінде қалай пайда бола бастағанын байқай аламыз.
Көбінесе біз Магна карта (Magna Carta) (1215), ағылшын Құқықтар туралы билль (1689), француз Адам және азамат құқықтары туралы декларациясы (1789) және АҚШ Конституциясы мен құқықтар туралы билль (1791) сияқты жеке адамның құқықтарын растайтын алғашқы құжаттарға жүгінеміз. Олар адам құқықтары жөніндегі көптеген қазіргі заманғы құжаттардың жазбаша алғышарттары болып, тәуелсіздік үшін және құқықтар мен мүмкіндіктерді кеңейту үшін мемлекетпен күрес нәтижесінде пайда болды. Бұл құжаттардағы көптеген идеялар сол кездегі Гуго Греций мен Джон Локк сияқты философтардың трактаттарынан шабыт алды.
Дегенмен бұл құжаттардың көбі тек белгілі бір топтарға ғана құқық беріп, басқаларын шеттеткенін байқай аламыз. Мысалы, әйелдер, тері түсі ақ емес адамдар, сондай-ақ белгілі бір әлеуметтік, діни, экономикалық және саяси топтардың мүшелері көбінесе құқық иелері қатарына кірген жоқ.
Сонымен қатар, тарихи құжаттардың бұл мысалдары толық емес. Басқа мәдениеттердің тарихы туралы біліміміз кеңейген сайын, біз адам құқығын заңнамалық деңгейде бекітуге бағытталған басқа әрекеттердің дәлелдерін ала аламыз.
1215 жылы ағылшын дворяндары мен дінбасылары Бостандықтардың ұлы хартиясын (Magna Carta) құру арқылы ағылшын патшасынан заңды сақтауға келісім алды. Жарғы негізінен үстемдік етушілердің (дворяндардың) құқықтарын қорғады, сондықтан адам құқықтарына аса қатысты болмады. Алайда, ол бостандықтарды қорғау үшін кеңінен қолданылатын құжатқа айналды, өйткені ол патша билігін шектеуді және басқа адамдардың бостандықтары мен құқықтарын мойындауға шақырды.
1689 жылы ағылшын парламенті монархияның парламент істеріне араласуына тыйым салатын заң жобасын қабылдады. Құқықтар туралы Билль деп аталатын бұл заң монархқа парламенттің келісімінсіз заңның қолданылуын тоқтатуға тыйым салды, парламент мүшелерінің еркін сайлауын анықтады және парламенттегі сөз бостандығы соттарда да, басқа жерлерде де күмәнданбауы керек деп анықтады.
1776 жылы Солтүстік Америкадағы Британдық отарлардың көпшілігі америка Құрама Штаттарының Тәуелсіздік Декларациясында Британ империясынан тәуелсіздігін жариялады. Бұл көбінесе Локк пен Монтескьенің «табиғи құқық» теорияларына негізделген. Мемлекеттік билікті шектеу және бостандықты қорғау негізгі мәнге ие деген сенімге негізделген Декларация ажыратылмайтын құқықтар, жеке адамның құқықтарын қорғау, сөз, баспасөз, петициялар мен жиналыстар бостандығы, жеке өмірге қол сұғылмаушылық, іс жүргізу кепілдіктерін сақтау, заң алдындағы теңдік және діни сенім бостандығы сияқты ұғымдарды ілгерілетуге үлес қосты.
1215 жыл
1625 жыл
1689 жыл
1776 жыл
Гуго Гроций (1583-1645) халықаралық құқықтың қалаушысы ретінде кеңінен танымал. Ол 1625 жылы «Соғыс және бейбітшілік заңдары туралы» деген еңбегін жазды, онда ол жергілікті заңдарға немесе әдет-ғұрыптарға қарамастан барлық халықтар үшін міндетті деп саналатын «табиғи құқыққа» негізделген жалпы принциптер жүйесін ұсынады. XVII-XVIII ғасырларда Еуропада бірқатар философтар «табиғи құқықтар» идеясын одан әрі дамыта бастады.
Джон Локк (1689) әр адамның өзіне тән және олардың табиғатынан туындайтын белгілі бір құқықтары бар және бұл құқықтар билеушілер немесе заңдардан емес, туғанынан тиесілі деп пайымдады. Мұны ол «табиғи құқық» деп атады. Үкіметтің заңдылығы, шын мәнінде, осы табиғи құқықтарды сақтауға негізделген. Бұл табиғи құқықтар адамдарға белгілі бір құқықтық қорғау құқығын беруі керек деген идея кең мойындалып, кейбір елдердің конституцияларында көрініс тапты. Адам құқықтары бұл идеяны үкіметтер мен азаматтар арасындағы қарым-қатынаста көрсете отырып, жаңаша тұжырымдады.
1789 жылы француз халқы өздерінің монархиясын құлатып, алғашқы Француз Республикасын құрды. Революцияның нәтижесінде Адам және азамат құқықтары туралы ранцуз декларациясы пайда болды және оны дінбасылар, дворяндар мен қарапайым адамдар жазды. Декларация монархияның саяси және құқықтық жүйесіне қарсы шықты және адамның табиғи құқықтарын «Бостандық, меншік, қауіпсіздік және қысымға қарсы тұру құқығы» деп анықтады. Ол монархия кезінде болған ақсүйектердің артықшылықтар жүйесін заң алдындағы теңдік принципімен алмастырды. Алайда, Декларацияға енгізілген идеялар мен тұжырымдамаларды жүзеге асыру үшін талай уақыт қажет болды, өйткені қоғамда әділетсіздік пен теңсіздік әлі де сақталып келді.
1789 жыл
XIX ғ. ортасынан ХХ ғ. дейін
XIX-XX ғасырларда адам құқықтарына қатысты жаңа мәселелер алдыңғы қатарға шығып, алғаш рет халықаралық деңгейде қарала бастады.
Олар құлдық, басыбайлы еңбек, қатал еңбек жағдайлары және балалар еңбегі сияқты мәселелерге қатысты болды.
Осы уақытта адам құқықтарына қатысты алғашқы халықаралық шарттар қабылданды. Бұл келісімдер тиімді қорғауды қамтамасыз етсе де, әлі де мемлекеттер арасындағы қарым-қатынас идеяларына негізделген.
Бұл қазіргі халықаралық құқықта адам құқықтары қалай қарастырылатынынан өзгеше. Қазіргі таңда біз адам құқықтарын мемлекеттер міндеттемелерді атқарушы және адамдар құқық иелері контекстінде қарастырамыз. Бұл туралы біз курстың келесі тарауларында толығырақ талқылаймыз.
Олар құлдық, басыбайлы еңбек, қатал еңбек жағдайлары және балалар еңбегі сияқты мәселелерге қатысты болды.
Осы уақытта адам құқықтарына қатысты алғашқы халықаралық шарттар қабылданды. Бұл келісімдер тиімді қорғауды қамтамасыз етсе де, әлі де мемлекеттер арасындағы қарым-қатынас идеяларына негізделген.
Бұл қазіргі халықаралық құқықта адам құқықтары қалай қарастырылатынынан өзгеше. Қазіргі таңда біз адам құқықтарын мемлекеттер міндеттемелерді атқарушы және адамдар құқық иелері контекстінде қарастырамыз. Бұл туралы біз курстың келесі тарауларында толығырақ талқылаймыз.
Құлдыққа тыйым салатын құжаттар мен келісімдер қабылдана бастағанына қарамастан, экономикалық және технологиялық прогреске басымдық берген индустрияландырудың жылдам қарқыны жұмысшыларды осал жағдайға қойды.
Индустрияландыру нәтижесінде пайда болған жұмысшылар табы әлі де қаналып келді, өз еңбегіне тиесілі ақы алу кепілдігіне ие болған жоқ, ал еңбек жағдайлары өмірлері мен денсаулықтарына қауіпті болды. Бас құндылық адам өмірі мен қадір-қасиеті емес, өнімділікке ауысты.
Нәтижесінде құқықтардың жаңа түріне сұраныс пайда болды, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар деп аталатын құқықтар тобы ең алдымен лайықты өмір мен тиісті еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталды. Кейбір мемлекеттер тіпті өздерінің конституцияларында экономикалық және әлеуметтік құқықтарды бекітті (мысалы, 1936 жылғы Кеңес Конституциясы экономикалық және әлеуметтік құқықтардың толық тізімін қамтыды).
Индустрияландыруға байланысты барлық осы сын-қатерлерге жауап ретінде 1919 жылы елдер еңбекшілердің құқықтарын, оның ішінде олардың денсаулығы мен қауіпсіздігін қорғайтын халықаралық шарттардың орындалуын қадағалау үшін Халықаралық еңбек ұйымын (ХЕҰ) құрды.
Индустрияландыру нәтижесінде пайда болған жұмысшылар табы әлі де қаналып келді, өз еңбегіне тиесілі ақы алу кепілдігіне ие болған жоқ, ал еңбек жағдайлары өмірлері мен денсаулықтарына қауіпті болды. Бас құндылық адам өмірі мен қадір-қасиеті емес, өнімділікке ауысты.
Нәтижесінде құқықтардың жаңа түріне сұраныс пайда болды, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар деп аталатын құқықтар тобы ең алдымен лайықты өмір мен тиісті еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталды. Кейбір мемлекеттер тіпті өздерінің конституцияларында экономикалық және әлеуметтік құқықтарды бекітті (мысалы, 1936 жылғы Кеңес Конституциясы экономикалық және әлеуметтік құқықтардың толық тізімін қамтыды).
Индустрияландыруға байланысты барлық осы сын-қатерлерге жауап ретінде 1919 жылы елдер еңбекшілердің құқықтарын, оның ішінде олардың денсаулығы мен қауіпсіздігін қорғайтын халықаралық шарттардың орындалуын қадағалау үшін Халықаралық еңбек ұйымын (ХЕҰ) құрды.
Англия мен Францияда құлдық заңсыз деп танылды. 1814 жылы британдық және француз үкіметтері арасында құл саудасының жолын кесу бойынша ынтымақтастық туралы Париж келісіміне қол қойылды.
Халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ) құрылды
XIX ғ. басы
1890 жыл
1919 жыл
1926 жыл
Брюссель конференциясы кезінде құлдыққа қарсы күрес туралы актіге қол қойылды, оны кейінірек 18 ел ратификациялады. Онда африкалық құлдардың саудасын тоқтату ниеті туралы пайымдалды.
Құлдықтың барлық нысандары мен көріністерінің күшін жоюға бағытталған Құлдық туралы халықаралық конвенция қабылданды, бірақ ол мәжбүрлі еңбекке қарсы күресте аса тиімді болмады.
ХХ ғ. және адам құқықтары
ХХ ғасырдың басында Ұлттар Лигасы және ХЕҰ сияқты халықаралық ұйымдардың пайда болуымен адам құқықтары туралы идея халықаралық қоғамдастықта күшейе түскенін байқаймыз.
Алайда, бүгінгі түрінде танымал «адам құқықтары» тұжырымдамасын халықаралық заңнамалық деңгейде бекіту қажеттілігін мойындаудың катализаторы болған – Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде нацистік режим тарапынан адамдардың бір немесе басқа топқа жататындығына негізделген адамзатқа қарсы жасалған қорқынышты қылмыстары.
Мемлекеттер басты мақсаты адамның негізгі құқықтары, адамның қадір-қасиеті мен құндылығы және ерлер мен әйелдердің тең құқықтары негізінде халықаралық бейбітшілікті нығайту және жанжалдардың алдын алу болып табылатын Біріккен Ұлттар Ұйымын құру міндеттемесін алды. БҰҰ Жарғысы 1945 жылы қабылданды.
Алайда, бүгінгі түрінде танымал «адам құқықтары» тұжырымдамасын халықаралық заңнамалық деңгейде бекіту қажеттілігін мойындаудың катализаторы болған – Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде нацистік режим тарапынан адамдардың бір немесе басқа топқа жататындығына негізделген адамзатқа қарсы жасалған қорқынышты қылмыстары.
Мемлекеттер басты мақсаты адамның негізгі құқықтары, адамның қадір-қасиеті мен құндылығы және ерлер мен әйелдердің тең құқықтары негізінде халықаралық бейбітшілікті нығайту және жанжалдардың алдын алу болып табылатын Біріккен Ұлттар Ұйымын құру міндеттемесін алды. БҰҰ Жарғысы 1945 жылы қабылданды.
1945 жылы 26 маусымда қол қойылған Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысында Біріккен Ұлттар Ұйымының негізгі мақсаты «болашақ ұрпақтарды соғыс апаттарынан құтқару» және «адамның негізгі құқықтарына, адамның қадір-қасиеті мен құндылығына және ерлер мен әйелдердің теңдігіне деген сенімді растау» делінген.
"
ХХ ғ. және адам құқықтары
Адам құқықтарының халықаралық жүйесін дамытудағы келесі қадам және ең маңызды сәттердің бірі 1948 жылғы 10 желтоқсанда Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын қабылдау болып табылады.
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын Біріккен Ұлттар Ұйымының органдарының бірі – БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комиссиясы әзірледі, және Бас Ассамблеямен қабылданды.
ХХ ғасырдың тағы бір маңызды оқиғасы адам құқықтарының жаңа санаты ретінде «ұжымдық немесе ортақ құқықтар» деп аталатын құқықтар тобының дамуы болды. Оларды отарлау, жүйелі дискриминация және қанау, төтенше кедейлік және қоршаған орта мен әлемге қауіп - қатер арқылы адамдардың белгілі бір топтарына жүйелі қысым көрсету мен қауіп-қатерлерге қарсы күрестің нәтижесі ретінде қарастыруға болады. Бұл құқықтар өзін-өзі анықтау құқығын, сондай-ақ даму құқығын және (немесе) салауатты қоршаған ортаға құқықты қамтиды. Адам құқықтарының түрлері туралы келесі сабақта толығырақ білесіңдер.
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын Біріккен Ұлттар Ұйымының органдарының бірі – БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комиссиясы әзірледі, және Бас Ассамблеямен қабылданды.
ХХ ғасырдың тағы бір маңызды оқиғасы адам құқықтарының жаңа санаты ретінде «ұжымдық немесе ортақ құқықтар» деп аталатын құқықтар тобының дамуы болды. Оларды отарлау, жүйелі дискриминация және қанау, төтенше кедейлік және қоршаған орта мен әлемге қауіп - қатер арқылы адамдардың белгілі бір топтарына жүйелі қысым көрсету мен қауіп-қатерлерге қарсы күрестің нәтижесі ретінде қарастыруға болады. Бұл құқықтар өзін-өзі анықтау құқығын, сондай-ақ даму құқығын және (немесе) салауатты қоршаған ортаға құқықты қамтиды. Адам құқықтарының түрлері туралы келесі сабақта толығырақ білесіңдер.
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы
Барлық адамдарға туғаннан бастап берілген құқықтарды толық қамтитын алғашқы құжат болғандықтан АҚЖД ең маңызды құжаттардың бірі болып табылады.
АҚЖД заңды түрде міндетті құжат болмаса да, ол ұлттық, аймақтық немесе халықаралық деңгейде болсын, адам құқықтары саласындағы көптеген міндеттемелерді қабылдауға шабыт болды.
Содан бері Декларацияда баяндалған қағидаттарды сақтау үшін халықаралық қоғамдастық бірқатар негізгі құралдарды әзірледі. Сендер олармен біздің курстың келесі тарауларында танысасыңдар.
Сондай-ақ, біз сендерге Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының толық мәтінімен танысуды ұсынамыз. Осы сабақтың соңында құжатқа сілтеме таба аласыңдар.
АҚЖД заңды түрде міндетті құжат болмаса да, ол ұлттық, аймақтық немесе халықаралық деңгейде болсын, адам құқықтары саласындағы көптеген міндеттемелерді қабылдауға шабыт болды.
Содан бері Декларацияда баяндалған қағидаттарды сақтау үшін халықаралық қоғамдастық бірқатар негізгі құралдарды әзірледі. Сендер олармен біздің курстың келесі тарауларында танысасыңдар.
Сондай-ақ, біз сендерге Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының толық мәтінімен танысуды ұсынамыз. Осы сабақтың соңында құжатқа сілтеме таба аласыңдар.
Жыл сайын біз 10 желтоқсанда Дүниежүзілік адам құқықтары күнін атап өтеміз – бұл күні Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы қабылданды
"
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
Сонымен, адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын қабылдағаннан кейін әлемнің бірнеше аймағы БҰҰ жүйелерімен қатар жұмыс істейтін адам құқықтарын қорғаудың өзіндік жүйелерін құрғанын байқаймыз.
Бүгінгі таңда адам құқықтары жөніндегі аймақтық институттар Еуропада, Америкада және Африкада бар.
Бұдан басқа, араб әлемінде және АСЕАН өңірінде (Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінің қауымдастығы) адам құқықтары саласындағы өңірлік стандарттарды енгізу бойынша да белгілі бір қадамдар жасалуда. Әлемнің осы бөлігіндегі көптеген елдер БҰҰ-ның негізгі шарттары мен конвенцияларын ратификациялады, осылайша жалпы қағидаттармен келісетіндігін растады және адам құқықтары саласындағы халықаралық құқық бойынша міндеттемелерді өз еркімен қабылдады.
Адам құқықтарын қорғаудың аймақтық жүйелері туралы толығырақ 3-модульден біле аласыңдар.
Төменде сендер адам құқықтары контекстіндегі ХХ ғасырдың маңызды оқиғаларымен танысасыңдар.
Бүгінгі таңда адам құқықтары жөніндегі аймақтық институттар Еуропада, Америкада және Африкада бар.
Бұдан басқа, араб әлемінде және АСЕАН өңірінде (Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінің қауымдастығы) адам құқықтары саласындағы өңірлік стандарттарды енгізу бойынша да белгілі бір қадамдар жасалуда. Әлемнің осы бөлігіндегі көптеген елдер БҰҰ-ның негізгі шарттары мен конвенцияларын ратификациялады, осылайша жалпы қағидаттармен келісетіндігін растады және адам құқықтары саласындағы халықаралық құқық бойынша міндеттемелерді өз еркімен қабылдады.
Адам құқықтарын қорғаудың аймақтық жүйелері туралы толығырақ 3-модульден біле аласыңдар.
Төменде сендер адам құқықтары контекстіндегі ХХ ғасырдың маңызды оқиғаларымен танысасыңдар.
Екінші дүниежүзілік соғыс
Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясының қабылдануы
БҰҰ-ның Босқындар мәртебесі туралы конвенциясын қабылдау
1939-1945 жж.
1945 ж
1948 ж.
1951 ж.
БҰҰ Жарғысының қабылдануы
БҰҰ-ның геноцид қылмысының алдын алу және ол үшін жазалау туралы конвенциясын қабылдау
Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны қабылдау
Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні қабылдау
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні қабылдау
1965 ж.
1966 ж.
Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияны қабылдау
Барлық еңбекші-мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияны қабылдау
Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары конвенциясын қабылдау
1979 ж.
1984 ж.
1990 ж.
1998 ж.
БҰҰ-ның Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын, ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы конвенциясын қабылдау
Халықаралық қылмыстық соттың құрылуы
Күштеп жоқ қылып жіберуден барлық адамдарды қорғау үшін халықаралық конвенцияны қабылдау
2006 ж.